GÜNCEL GELİŞMELER IŞIĞINDA KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ ŞARTLARI VE BAŞVURU SÜRECİ
İlk olarak Çin’in Vuhan şehrinde Aralık ayının sonlarında ortaya çıkan ve tüm dünyayı etkisi altına alan Yeni Tip Koronavirüs (COVID-19) , Dünya Sağlık Örgütü tarafından 11 Mart 2020 tarihinde pandemi (küresel salgın) olarak ilan edilmiş olup ülkemizde de 11 Mart 2020 tarihinde ilk Koronavirüs (COVID-19) vakası tespit edilmiştir.
Yeni Tip Koronavirüs salgını ile yaşanan olağanüstü durum sebebiyle ülkemizdeki çalışma hayatı da derinden etkilenmiş, birçok işyeri faaliyetlerini geçiçi olarak tamamen ya da kısmen durdurmuş, bazı işyerleri ise haftalık çalışma sürelerini azaltmak zorunda kalmıştır.
Bu süreçte ülkemizde halk sağlığının korunmasına yönelik tedbirler alınırken aynı zamanda ekonomik istikrarın ve istihdamın korunması, işyerlerinin ve çalışanların mağdur olmaması ve iş ilişkilerinin devamının sağlanabilmesi amacıyla da gerekli tedbirler alınmakta ve oluşan olumsuz durum gerekli mevzuat düzenlemeleriyle giderilmeye çalışılmaktadır. Unutulmamalıdır ki Yeni Tip Koronavirüs sebebiyle oluşan zorlayıcı durum halinde dahi iş ilişkisinin sonlandırılması son çare olarak değerlendirilmeli, gerekli tedbirler işverenler tarafından öncelikle uygulanmalıdır. Yaşadığımız olağanüstü sürecin sona ermesi ile olağan hayata geçiş aşamalarında işbu sebeple karşılaşabilecek dava ve uyuşmazlıklarda söz konusu hususun dikkate alınacağı kanaatindeyiz.
İş ilişkilerinin devamının sağlanması hususunda işverenler tarafından alınan tedbirler kapsamında kısa çalışma ve kısa çalışma ödeneği, ücretli ve ücretsiz izin, telafi çalışması, kısmi süreli çalışma, evden çalışma gibi uygulamalar bulunmaktadır. Şüphesiz ki söz konusu tedbirler kapsamında sıklıkla uygulanacak ve dikkatle ele alınması gereken önemli tedbir, kısa çalışma uygulaması olacaktır.
Kısa Çalışma Uygulaması Ve Kısa Çalışma Ödeneği
Kısa çalışma uygulaması, istihdamı korumak amacıyla 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu ile düzenlenen ve İşsizlik Sigortası Fonu kapsamında sağlanan bir imkandır.
Kısa çalışma uygulaması ve kısa çalışma ödeneği , 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’nun Ek 2. maddesi uyarınca “Genel ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz ile zorlayıcı sebeplerle işyerindeki haftalık çalışma sürelerinin geçici olarak önemli ölçüde azaltılması veya işyerinde faaliyetin tamamen veya kısmen geçici olarak durdurulması hallerinde, işyerinde üç ayı aşmamak üzere kısa çalışma yapılabilir.” hükmüyle düzenlenmiş olup 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’nun kapsamına giren iş sözleşmesi ile çalışan sigortalılar ile işverenleri hakkında uygulanmaktadır. Bu düzenlemeye uygun olarak hazırlanan “Kısa Çalışma Ve Kısa Çalışma Ödeneği Hakkında Yönetmelik” (“Yönetmelik”) ile kısa çalışma , “üç ayı geçmemek üzere 4447 sayılı Kanunun Ek 2 nci maddesinde sayılan gerekçelerle; işyerinde uygulanan çalışma süresinin, işyerinin tamamında veya bir bölümünde geçici olarak en az üçte bir oranında azaltılmasını veya süreklilik koşulu aranmaksızın en az dört hafta süreyle faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulması” olarak ifade edilmiş, anılan Yönetmelik ile kısa çalışma ödeneğinden yararlanma koşulları belirtilmiştir.
Kısa çalışma uygulaması ile, genel ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz ile zorlayıcı sebeplerle işyerindeki haftalık çalışma süresini tamamlayamayan işçiler için çalışılamayan sürelerin telafisi amacıyla Türkiye İş Kurumu (“İŞKUR”) tarafından ödenek sağlanmakta, çalışılamayan sürelerde işçilere gelir desteği verilmektedir. Kısa çalışma uygulamasının azami süresi 3 ay olup bu süreçte genel sağlık sigortası primleri ödenmekte ancak söz konusu dönemde kısa ve uzun vadeli sigorta primleri aktarılmamaktadır. Bununla birlikte 4447 sayılı Kanunun Ek 2 nci maddesi uyarınca, çalışma ödeneğinin süresini altı aya kadar uzatmaya ve işsizlik ödeneğinden mahsup edilip edilmeyeceğini belirlemeye Cumhurbaşkanı yetkilidir.
Kısa Çalışma Uygulaması Konusunda Güncel Gelişmeler
Hali hazırda yürürlükte bulunan mevzuat hükümleri ile birlikte Yeni Tip Koronavirüs (COVİD-19) kapsamında alınan önlemlere ilişkin olarak Sayın Cumhurbaşkanımız tarafından 18.03.2020 tarihinde açıklanan “Ekonomik İstikrar Kalkanı Paketi”nde kısa çalışma ödeneğine yer verilmiş, bu konuda “Kısa Çalışma Ödeneğinin devreye alınarak, bundan faydalanmak için gereken süreçlerin kolaylaştırılması ve hızlandırılması” çerçevesinde çalışmalar yapılacağı belirtilmiştir. İşbu açıklamayı takiben Yeni Koronavirüs (COVİD-19) salgın hastalığı “dışsal etkilerden kaynaklanan dönemsel zorlayıcı sebep” olarak kabul edilmiş ve söz konusu zorlayıcı sebep gerekçesi kısa çalışma başvurularının yapılabileceği 22.03.2020 tarihinde İŞKUR tarafından duyurulmuştur.
“Ekonomik İstikrar Kalkanı Paketi” ile açıklanan karar ışığında kısa çalışma ödeneğine hak kazanılması hususunda 26.03.2020 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 7226 sayılı “Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” uyarınca 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’na geçiçi 23. madde eklenerek değişiklik yapılmış, “30/6/2020 tarihine kadar geçerli olmak üzere, yeni koronavirüs (Covid-19) kaynaklı zorlayıcı sebep gerekçesiyle yapılan kısa çalışma başvuruları için, ek 2 nci maddenin üçüncü fıkrasında işçinin kısa çalışma ödeneğine hak kazanabilmesi için öngörülen hizmet akdinin feshi hariç işsizlik sigortası hak etme koşullarını yerine getirmesi hükmü, kısa çalışma başlama tarihinden önceki son 60 gün hizmet akdine tabi olanlardan son üç yıl içinde 450 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödenmiş olması şeklinde uygulanır. Bu koşulu taşımayanlar, kısa çalışma süresini geçmemek üzere son işsizlik ödeneği hak sahipliğinden kalan süre kadar kısa çalışma ödeneğinden yararlanmaya devam eder.” hükmü ile işçilerin kısa çalışma ödeneğine hak kazanabilmesi için öngörülen şartlar kolaylaştırılarak 120 günlük sigortalılık prim ödeme gün sayısı 60 güne, 600 günlük prim ödeme gün sayısı ise 450 güne indirilmiş ve bu maddenin 30.06.2020 tarihine kadar geçerli olacağı belirtilmiştir.
Aynı Kanun kapsamında getirilen düzenleme ile , kısa çalışma uygulamasından yararlanabilmek için, iş yerinde kısa çalışma uygulanan dönemde 4857 sayılı İş Kanunun “İşverenin haklı nedenle derhal fesih hakkı” başıklı 25 inci maddesinin birinci fıkrasının (II) numaralı bendinde yer alan ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller hariç olmak kaydıyla işveren tarafından işçi çıkarılmaması gerekmektedir. Bu kapsamda yapılan başvurular ise , başvuru tarihinden itibaren 60 gün içinde sonuçlandırılacağı belirtilmiştir. İşverenler tarafından yapılacak başvuruların ise evrakların fiziki ortamda teslimine gerek olmaksızın İŞKUR’un belirlediği elektronik posa adreslerine yapılması kararlaştırılımıştır.
Ülkemizde etkisini giderek arttıran Yeni Tip Koronavirüs (COVID-19) salgını sebebiyle oluşan olumsuz ekonomik sonuçların bertaraf edilmesi amacıyla 16.04.2020 tarihinde TBMM tarafından görüşülerek kabul edilen ve 17.04.2020 tarihli ve 31102 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “7244 sayılı Yeni Korona Virüs (Covid-19) Salgınının Ekonomik ve Sosyal Hayata Etkilerinin Azaltılması Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” (“Kanun”) uyarınca kısa çalışma uygulaması hakkında yeni düzenlemeler yapılmıştır. İşbu düzenlemer kapsamında Yeni koronavirüs sebebiyle işverenlerin yaptıkları zorlayıcı sebep gerekçeli kısa çalışma başvuruları için süreç hızlandırılmış, 4447 sayılı Kanuna eklenen Geçici Geçici 25. madde ile “uygunluk tespitinin tamamlanması beklenmeksizin, işverenlerin beyanı doğrultusunda kısa çalışma ödemesi gerçekleştirilir. İşverenin hatalı bilgi ve belge vermesi nedeniyle yapılan fazla ve yersiz ödemeler, yasal faizi ile birlikte işverenden tahsil edilir.” hükmü getirilmiştir. Buna göre İŞKUR tarafından talep edilen belgelerin tam olarak Kurum’a iletilmesi ile gerekli araştırma ve incelemelerin sonucu beklenmeksizin kısa çalışma ödeneği sağlanacakır.
Kanun’un bu maddesi ile ilgili belirtilmesi gereken önemli bir diğer husus ise yürürlük tarihidir. İşbu madde geçmişe etkili olarak; 29.02.2020 tarihinden itibaren uygulanmak üzere, yürürlüğe girmiştir.
Güncel Gelişmeler Işığında Kısa Çalışmanın Koşulları
- İşverenin kısa çalışma talebinde bulunması
İşveren, kısa çalışma uygulamasından yararlanabilmek için kısa çalışma talebini, gerekçeleri ile birlikte İŞKUR’a ve varsa toplu iş sözleşmesinin tarafına bildirmelidir. Yeni Koronavirüs gerekçesi ile başvuruda bulunan işverenlerin bu hususu belirtmeleri gerekmektedir.
Kısa çalışma başvuruları, işçiler adına işveren tarafından yapılmakta olup işçiler kısa çalışma talebinde bulunamamaktadır. Ancak kısa çalışma ödeneği, çalışmadığı günler için işçinin kendisine aylık olarak ödenmektedir. Ödemeler ise PTT Bank aracılığı ile yapılmaktadır.
Her ne kadar 7244 sayılı kanun ile 4447 sayılı Kanuna eklenen Geçici Geçici 25. madde gereğince uygunluk tespitinin tamamlanması beklenmeksizin kısa çalışma ödemesinin gerçekleştirileceği öngörülmüşse de iş müşefettişlerinin yapacağı uygunluk tespitinde Yeni Koronavirüs salgınından olumsuz etkilenildiğine ilişkin durumun inceleneğine şüphe bulunmamaktadır. Açıklamak gerekirse, Yeni Koronavirüs gerekçesiyle kısa çalışma ödeneğine başvuruda bulunan işverenin söz konusu zorlayıcı sebep dolayısıyla olumsuz etkilendiğini ispatlaması gerekmektedir.
Önemle belirtmek gerekir ki, kısa çalışma uygulamasına yapılacak başvurularda sektörel bir kısıtlama bulunmadığı gibi asgari çalışan sayısı da öngörülmemiştir. Ayrıca işverenin konkordato ilan etmiş olması veya SGK ya da Maliye borcu bulunması da başvuru için engel teşkil etmemektedir. Daha önce farklı bir sebeple kısa çalışma uygulamasından yararlanan işyerlerinin de Yeni Koronavirüs kapsamında kısa çalışmadan yararlanabilecekleri İŞKUR tarafında duyurulmuştur. Buna göre tüm işverenler kısa çalışma uygulamasına başvuruda bulunabileceklerdir.
Kısa çalışmaya başvuruda bulunabilmek için ;
• Kısa çalışma talep formu, ( Talep formunun işveren tarafından imzalanması zorunludur.)
• Kısa çalışma uygulanacak işçi listesi,
• Çalışma süresinin azaltıldığını veya faaliyetin kısmen/tamamen durdurulduğunu ortaya koyan
belgeler (örneğin: ücret bordroları, puantaj kayıtları, üretimin, hizmetin ve/veya ihracatın azaldığına,
siparişlerin ve/veya sözleşmelerin iptal edildiğine dair vb. belgeler) ve
İşletme niteliğine bağlı olarak farklılaşmakla birlikte ;
• Resmi makamlar tarafından faaliyeti durdurulan işyerleri kapsamında olduğuna dair diğer belgeler
• Yönetim kurulu kararları
• İş hacimlerinin düştüğünü bilgi ve belgeler
Türkiye İş Kurumu’nun ilgili elektronik posta adresine iletilmelidir.
Birden fazla şubesi bulunan işyerlerinde, her bir şube için ayrı ayrı başvuruda bulunulmalıdır.
- Çalışanların kısa çalışma ödeneğinden faydalanması
Kısa çalışma uygulamasından faydalanabilmek için çalışanların;
• İşverenin kısa çalışma talebinde bulunmuş olması ,
• İşçinin kısa çalışmaya tabi tutulması ,
• Kısa çalışmanın başladığı tarih itibarıyla son 60 gün hizmet akdine tabi olması,
• Son 3 yılda en az 450 gün süreyle prim ödemiş olması gerekmektedir.
Çalışanların hizmet akdinin feshinden önceki son 60 günde hizmet akdinin devam etmiş olması yeterli olup eksik gün bildirilmiş olsa bile hizmet akdi bulunması halinde kısa çalışmadan faydalanabileceklerdir.
Emekli çalışanlar ise söz konusu kısa çalışma ödeneğinden yararlanamayacaktır.
Belirtilen şartları sağlamayan çalışanlar kısa çalışma uygulamasından faydalanamayacaklardır.
Ayrıca belirtmek gerekir ki kısa çalışma ödeneği alan çalışanların işe girmesi, yaşlılık aylığı almaya başlaması, herhangi bir sebeple silâhaltına alınması, herhangi bir kanundan doğan çalışma ödevi nedeniyle işinden ayrılması hallerinde veya geçici iş göremezlik ödeneğinin başlaması durumunda geçici iş göremezlik ödeneğinekonu olan sağlık raporunun başladığı tarih itibarıyla kısa çalışma ödeneği kesilmektedir.
- Faaliyetin durdurulması veya çalışma süresinin azaltılması
İşyerindeki haftalık çalışma sürelerinin geçici olarak en az üçte bir oranında azaltılması veya süreklilik
koşulu aranmaksızın işyerinde faaliyetin tamamen veya kısmen en az dört hafta süreyle durdurulması
gerekmektedir. Örneğin, çalışma mevzuatına ilişkin düzenlemelerde normal haftalık çalışma süresi kural olarak 45 saat olup, 45 saatlik haftalık çalışma süresinin üçte biri 15 saat olduğundan, haftalık çalışma süresinin 45 saat olarak uygulandığı işyerinde kısa çalışmanın uygulanabilmesi için çalışma süresi 30 saate veya altına indirilmiş olmalıdır. Haftalık çalışma süresi olağan süreçte daha az olan işyerleri için ise aynı oran uygulanmaktadır.
Kısa Çalışma Ödeneği
Kısa çalışma ödeneği tutarı; sigortalının son 12 aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının %60’ı olarak belirlenmektedir. Bu şekilde hesaplanan kısa çalışma ödeneği tutarı, aylık asgari ücretin brüt tutarının %150’sini geçemeyecektir. Bu kapsamda, işçilerin çalışmadıkları günler için ödeme yapılacak olup, tamamen faaliyetin durdurulması halinde yapılan ödemeler her halükarda üst sınır olan 4.380,99 TL’yi aşamayacaktır. Buna göre son 12 ay asgari ücretle çalışan işçi için son 12 aylık prime esas kazançların aylık ortalaması 2.943,00 TL olup ödenecek kısa çalışma ödeneği miktarı aylık olarak 1.752,40 TL olacaktır.
Bilgilerinize sunarız.
İyi günler & iyi çalışmalar dileriz,
ÇELİKBAŞ HUKUK BÜROSU